Sống khép mình, không muốn tiếp xúc hay trò chuyện với bất kỳ một ai, học tập giảm sút, có những hành vi, ý tưởng tự sát hoặc tự huỷ hoại bản thân …là các triệu chứng của bệnh nhân mắc bệnh trầm cảm ở tuổi vị thành niên mà Trung tâm Y tế Cư Jut thường xuyên tiếp nhận khám và điều trị trong thời gian qua. Trầm cảm ở tuổi vị thành niên nếu không được phát hiện và điều trị sớm sẽ để lại hậu quả nặng nề về sức khoẻ, nghiêm trọng hơn là tính mạng.
Theo báo cáo của Bộ Y tế, hiện nay, tỷ lệ người dân mắc các bệnh về sức khoẻ tâm thần chiếm khoảng 14,9% dân số, nghĩa là có gần 15 triệu người, trong đó các bệnh lý về rối loạn lo âu, trầm cảm là nhóm bệnh có tỷ lệ mắc khá cao. Trong một báo cáo điều tra sức khoẻ tâm thần vị thành niên Việt nam của Quy Nhi đồng liên hợp quốc công bố tháng 11/2023 cho biết, 1/5 trẻ vị thành niên có vấn đề về sức khoẻ tâm thần nhưng trong số đó chỉ có 8,4% các em đã tiếp cận các dịch vụ hỗ trợ hoặc tư vấn cho những vấn đề về cảm xúc và hành vi.Cụ thể, 21,7% trẻ vị thành niên là ở độ tuổi từ 10 đến 18 tuổi có vấn đề về sức khoẻ tâm thần. Trong đó, rối loạn lo âu là nhiều nhất, chiếm 18,6% sau đó đến trầm cảm…Nhưng chỉ có 5,1% cha mẹ có con vị thành niên nhận thấy con mình cần sự giúp đỡ đối với các vấn đề về cảm xúc và hành vi.
Trầm cảm vị thành niên là một rối loạn tâm trạng gây ra cảm giác buồn bã và mất hứng thú trong cuộc sống. Đây là vấn đề hay gặp ở tuổi vị thành niên nhưng do các bậc phụ huynh không nhận biết được mà thường nhầm lẫn là giai đoạn dậy thì, là sự thay đổi tâm sinh lý ở lứa tuổi này nên để tình trạng trầm cảm kéo dài, dẫn đến hành vi tự tử. Những năm gần đây, Trung tâm thường tiếp nhận những trường hợp tuổi vị thành niên mắc bệnh trầm cảm có dấu hiệu tự sát, tự lấy dao rạch cổ tay, cắt mạch máu hay tìm hiểu trên mạng những cách tự tử để thực hiện. Rất may, những trường hợp đó đều được phát hiện và đưa đi cấp cứu kịp thời nên không nguy hiểm đến tính mạng. Tuy nhiên, vấn đề này là một thực trạng đáng báo động mà các bậc phụ huynh cần phải chú ý và quan tâm đến con mình nhiều hơn bởi nếu để bệnh kéo dài khả năng chữa khỏi rất khó.
Tuổi vị thành niên có rất nhiều dấu hiệu trầm cảm, phụ huynh hoàn toàn có thể nhận diện qua các hành động khác lạ của con, như: thay đổi cách ăn uống, rối loạn giấc ngủ, trốn tránh bạn bè hoặc gia đình, bỏ những thói quen thường nhật, có hành vi bạo lực, đập phá, đánh nhau, không kiềm chế được cảm xúc, hành vi, cẩu thả trong cách ăn mặc, thay đổi cá tính một cách bất ngờ, thường xuyên chán nản, không thể tập trung, từ chối không đi học, mất hứng thú về những thú vui cá nhân…
Cũng có những trường hợp bị trầm cảm nhưng triệu chứng bị ẩn, khó nhận ra. Thay vào đó, người bệnh sẽ có xu hướng chống đối, không chịu lắng nghe và tiếp nhận các ý kiến từ mọi người. Người bệnh phản kháng lại những hành động mà cha mẹ đề cập đến, luôn có cảm giác đề phòng và muốn xa lánh với tất cả mọi người.
Có rất nhiều nguyên nhân mắc bệnh trầm cảm ở tuổi vị thành niên, nhưng có một số nguyên nhân chính có thể kể đến, như: trong gia đình có người bị trầm cảm, áp lực quá lớn trong học tập, bạo lực học đường, lạm dụng tình dục, bạo lực gia đình, gia đình tan vỡ, mất đi người thân, mâu thuẫn bạn bè không được giải quyết, bất đồng quan điểm hoặc thiếu sự quan tâm với trẻ…Một số nguyên nhân khác có thể khiến trẻ vị thành niên trầm cảm là chấn thương, tai nạn hoặc bệnh tật. Trong số các nguyên nhân gây bệnh thì áp lực trong học tập cũng là vấn đề các bậc phụ huynh cần lưu tâm. Với lứa tuổi vị thành niên, để phát triển toàn diện thì cần cân bằng các hoạt động học tập và vui chơi, vận động thể chất.
Nhưng thực tế hiện nay, rất nhiều trẻ vị thành niên đang phải chịu những áp lực học tập rất lớn, không chỉ từ nhà trường mà còn từ bố mẹ, luôn áp đặt cho trẻ mục tiêu quá cao, thời gian học lấn chiếm hết thời gian vui chơi. Khi trẻ không đạt kết quả như kỳ vọng, bố mẹ tỏ thái độ tức giận, thất vọng. Điều đó khiến trẻ cảm thấy thất bại, tự ti về bản thân. Từ những cảm xúc này sẽ dần hình thành bệnh trầm cảm.
Để phòng tránh bệnh trầm cảm ở lứa tuổi vị thành niên, cha mẹ cần thường xuyên quan tâm, chia sẻ mọi khó khăn cũng như niềm vui trong cuộc sống cùng con. Không nên đưa ra những nhận xét tiêu cực về những quan điểm hay vấn đề của trẻ, không nên quát mắng, xúc phạm khi trẻ có lỗi mà nên phân tích, giảng giải cho trẻ hiểu; không nên đặt ra quá nhiều kỳ vọng cũng như gây thêm cho trẻ các áp lực về thành tích học tập. Trẻ thường che giấu những vấn đề khiến chúng bị tổn thương, do vậy cha mẹ cần quan sát kỹ những biểu hiện bất thường của con để kịp thời tháo gỡ, giúp trẻ mở lòng và tự tin hơn trong cuộc sống. Khi trong gia đình có người bị trầm cảm thì khả năng trẻ mắc bệnh sẽ rất cao, do đó, bố mẹ cần theo dõi sát sao để phát hiện và điều trị kịp thời./.
Cao Thị Thảo